Ιστορία του Αγιογραφικού Οίκου της Αδελφότητος των Δανιηλαίων

Ιδρυτής του αγιογραφικού οίκου τη Αδελφότητας των Δανιηλαίων, που βρίσκεται στο Άγιο Όρος, υπήρξε ο αείμνηστος Γέρων Δανιήλ Κατουνακιώτης.

Βορειοδυτική άποψη του κελλίου του Δανιηλαίων.

Στις 11 Μαίου 1881 ήρθε στο ησυχαστήριο και στη συνέχεια άρχισε την αγιογραφία εικόνων με τους πρώτους υποτακτικούς του.

Την αγιογραφία τη διδάχθηκε στην Ι.Μ. του Αγίου Παντελεήμονος του Αγίου Όρους (Ρωσικό). Οι τότε Ρώσοι μοναχοί που είχαν οργανωμένο αγιογραφείο και χρησιμοποιούσαν την τεχνική αγιογραφίας της Αναγεννήσεως, του παραχώρησαν κάποια μαθήματα αγιογραφίας (μαθήματα πάνω σε επιφάνειες ξύλου ή σε χαρτόνι) . Ο αείμνηστος Γέρων Δανιήλ αγιογραφούσε με τους υποτακτικούς του και έπαιρνε παραγγελίες για αγιογραφίες του Αγίου όρους, από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Ο αείμνηστος Γέρων Δανιήλ Κατουνακιώτης,
έργο του αγιογράφου Κωνσταντίνου Ξενόπουλου, αυγοτέμπερα.

Ο Γέρων Δανιήλ καταγόταν από την αξέχαστη Σμύρνη όπου γεννήθηκε το 1844 και φοίτησε στην τότε Ευαγγελική Σχολή. Κοιμήθηκε το 1929 σε ηλικία 86 ετών.

Τον γέροντα διαδέχθηκε ο υποτακτικός του, ο μοναχός Γερόντιος (κατά κόσμον Μαργαρίτης Κοτζαδαμίδης). Γεννηθήκε στο Φρένελι, Αδραμίτιου – Αϊβαλίου της Μ. Ασίας το 1894. Σε ηλικία 18 ετών ήρθε ως υποτακτικός στον Γέροντα Δανιήλ. Δέχτηκε μαθήματα αγιογραφίας κοντά στον αείμνηστο γέροντα.

Ο Γέρων Γερόντιος (1894- 1973)

Την περίοδο αυτή στις Καρυές διακρίνεται ο αγιογράφος κύριος Χριστόδουλος Ματθαίου, από τη Νάουσα, ο οποίος μαζί με τους άξιους μαθητές του εργαζόταν για τους Ρώσους. Δίπλα σε αυτούς μαθήτευσε ο γέρων Γερόντιος και έγινε άριστος αγιογράφος.

Οι υποτακτικοί, πατήρ Νήφων και ιερομόναχος Μόδεστος, έμαθαν την ιερή τέχνη της αγιογραφίας της εικόνας από το γέροντα Γερόντιο. Και οι τρεις Πατέρες αγιογραφούσαν, αόκνως συνεχίζοντας έτσι την παράδοση του ησυχαστηρίου.

Η Γέννησις του Χριστού, έργο της αδελφότητας.

Ο πατήρ Νήφων καταγόταν από το Νεροκούρον Χανίων Κρήτης. Γεννήθηκε το 1909 και πήγε στο ησυχαστήριο το 1924. Κοιμήθηκε το 1977.

Ο Ιερομόναχος πατήρ Μόδεστος γεννήθηκε το 1916 στην Ατάλεια της Μ. Ασίας. Πήγε στην Αδελφότητα σε ηλικία 20 ετών, το 1936. Κοιμήθηκε το 2001.

Εώς το 1955, η τεχνική αγιογραφίας που χρησιμοποιούσε το ιερό ησυχαστήριο ήταν αυτή της Αναγεννήσεως, όπως είχαν διδαχθεί εξ αρχής από τους Ρώσους καλλιτέχνες του Αγίου Όρους. Τα αποτελέσματα της εργασίας τους ήταν άριστα. Κρεμασμένα στους γύρω τοίχους βρίσκονται εικόνες αγιογραφίας που διακρίνονται σε αυτά η λεπτομέρεια και η απόδοση των χρωμάτων από τους προαναφερθέντες Πατέρες.

Η Βάπτισις του Ιησού, έργο της αδελφότητας.

Η τεχνική αγιογραφίας τους, όμως, άλλαξε με την άφιξη άλλων τριών πατέρων από το Παλαιοχώρι Καβάλας. Του Ιερομ. Γρηγορίου, μοναχού Δανιήλ και μοναχού Ακακίου. Τώρα πια οι αγιοραφίες των εκκλησιών γίνονταν σύμφωνα με την αγιορείτικη τέχνη. Αφορμή για την αλλαγή αυτή ήταν τα δημοσιεύματα του αείμνηστου Φώτη Κόντογλου εναντίον της Αναγεννήσεως και υπέρ της υψώσεως της Βυζαντινή τέχνης.

Ο Γέρων Δανιήλ,
έργο του αγιογράφου Κώνσταντίνου Ξενόπουλου, κάρβουνο

Ο Γέρων Ακάκιος,
έργο του αγιογράφου Κωνσταντίνου Ξενόπουλου, μονοχρωμία.

Μετά την κοίμηση του γέροντα Γεροντίου το 1973, συνέχισαν και συνεχίζουν την αγιογραφική παράδοση οι Πατέρες με ιερό ζήλο. Έχουν επιμεληθεί την αγιογράφηση πάρα πολλών ναών, κυρίως εκτός των ορίων του Αγίου Όρους. Επίσης, έργα τους υπάρχουν και σε ιδιωτικές συλλογές εντός και εκτός Ελλάδος.

Σήμερα γέροντας του κελλίου είναι ο ιερομόναχος Γρηγόριος.

Ο Γέρων Γρηγόριος ο γέροντας του αγιογραφικού οίκου των Δανιηλαίων,
έργο του αγιογράφου Κωνσταντίνου Ξενόπουλου, μολύβι

Οι Πατέρες της Αδελφότητος των Δανιηλαίων πέρα από την παράδοση που έχουν στην αγιογραφία έχουν και μεγάλη μουσική παράδοση καθώς επίσης και συγγραφικό έργο.

Ο τρούλος του κελλιού των Δανιηλαίων.

Πηγή: Περιοδικό ο Πανσέληνος, τεύχος 1, Σεπτέμβριος 1997. Έκδοση Καραπιπερείου Σχολής Βυζαντινής Αγιογραφίας.

Γ’ κύκλος σεμιναρίων: Ξενόπουλος διδάσκει

Η Artionrate και η «Έκθεση προϊόντων Αγίου Όρους» διοργανώνουν το τρίτο κατά σειρά σεμινάριο προσωπικής διδασκαλίας στην τεχνική της αγιογραφίας με προσκεκλημένο καθηγητή τον κ. Κωνσταντίνο Ξενόπουλο στις 12,13 και 14 Ιουνίου 2015.

Τα προηγούμενα δύο μαθήματα αγιογραφίας πραγματοποιήθηκαν τον Δεκέμβριο του 2014, με σπουδή στην Μακεδονική ή την κρητική σχολή, και τον Απρίλιο του 2015, με σπουδή στην αγιορείτικη τέχνη ή τον Μιχαήλ Αστραπά, αντίστοιχα.

Στις 12, 13 και 14 Ιουνίου οι αρχάριοι μαθητές θα έχουν τη μοναδική ευκαιρία να δημιουργήσουν από την αρχή ένα δικό τους έργο βυζαντινής τέχνης των Αρχαγγέλων Μιχαήλ ή Γαβριήλ σύμφωνα με τους κανόνες της αγιορείτικης τέχνης.

Οι πιο έμπειροι θα έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν ακόμα περισσότερο, μέσα από τη σπουδή στο έργο του Διονυσίου εκ Φουρνά.

Ο μάθημα της αγιογραφίας γίνεται σε τμήμα αλλά είναι ατομικό και η διδασκαλία προσωπική για καθέναν από τους συμμετέχοντες καθώς ο δάσκαλος, δίπλα στον μαθητή, φιλοτεχνεί ένα έργο, έτσι ώστε να γίνεται κατανοητή όλη η διαδικασία της τεχνοτροπίας σε κάθε στάδιό της. Συνολικά το σεμινάριο διαρκεί 20 ώρες και στο τέλος χορηγείται βεβαίωση παρακολούθησης.

Οι ώρες των παρακολουθήσεων είναι:

Παρασκευή 12 Ιουνίου 2015: 16.00 – 21.00

Σάββατο 13 Ιουνίου 2015: 9:00-13.00 και 17.00 – 21.00 και

Κυριακή 14 Ιουνίου 2015: 11-14.00, 17.00–21.00

Περισσότερες πληροφορίες στο τηλ: 2310456020

(email: marketing@artionrate.com)

Τα σεμινάρια αγιογραφίας θα πραγματοποιηθούν στο Συνεδριακό Κέντρο «Νικόλαος Γερμανός», στο κέντρο των εγκαταστάσεων της HELEXPO στη Θεσσαλονίκη

Διεύθυνση: Εγνατία 154, 546 36 Θεσσαλονίκη

Πηγή: www.artionrate.com

Η Παναγία Άξιον Εστί

Η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας του «Άξιον Εστί» με αργυρή επένδυση του 1836.

Η εικόνα της Παναγίας το «Άξιον Εστί», είναι μια από τις περίφημες αγιογραφίας του Αγίου Όρους. Βρίσκεται στο ναό του Πρωτάτου στις Καρυές του Αγίου Όρους, θεωρούμενη ως «κοινή εφέστιος προστάτις» εικόνα όλων των Αγιορείτικων Μονών. Φέρει, μάλιστα, στο πλαίσιό της τις σφραγίδες και των 20 Μονών.

Η εικόνα «Ἄξιον Ἐστί» έχει διαστάσεις 70,5×44 εκ., χωρίς την αργυρή θήκη που την περιβάλλει. Λόγω του χρόνου που πέρασε, η μορφή της Θεοτόκου ήταν πολύ σβησμένη, αλλά μετά από συντήρηση, διατηρείται σε ικανοποιητική κατάσταση και διαβάζεται η επιγραφή «Μήτηρ Θεού Καρυώτισσα».

Κατασκευάστηκε στην Κωνσταντινούπολη σύμφωνα με τη Βυζαντινή τέχνη, κατά την περίοδο της εικονομαχίας, κατά το πρότυπο της Παναγίας Ελεούσας του Κύκκου της Κύπρου, έργο του Ευαγγελιστού Λουκά και απεικονίζει την Θεοτόκο με τη μορφή που είχε λίγο πριν την κοίμησή της.

Γενικά η όλη τεχνοτροπία της εικόνας είναι στα αυστηρά στα πρότυπα της βυζαντινής τέχνης και η όψη της επιβλητική, με γλυκεία σοβαρότητα, γνώρισμα πολλών παλαιών εικόνων. Κατά το έτος 1836 το μεγαλύτερο μέρος της εικόνας σκεπάστηκε με λιθοστόλιστο αργυροχρυσωμένο κάλυμμα, θαυμαστής Αγιορείτικης τέχνης (υποκάμισο).

Λεπτομέρεια του προσώπου της Παναγίας «Άξιον Εστί».

Επί της εικόνας αυτής, έγιναν κατά καιρούς πλείστα πιστά αντίγραφα στην αγιορείτικη τέχνη, ανά ένα εκ των οποίων βρίσκεται σε κάθε Μονή του Άθωνα.

Πιστό αντίγραφο από την ιερά εικόνα που βρίσκεται στον Ναό του Πρωτάτου στο Άγιο Όρος, του Κωνσταντίνου Ξενόπουλου, αυγοτέμπερα.

Το παραπάνω αντίγραφό ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2014. Αρχικά έγινε το σχέδιο της αγιογραφίας και η εικόνα ως αντίγραφό χωρίς, όμως τις φθορές που είχαν επέλθει με το πέρασμα του χρόνου. Τέλος, ακολούθησε η τεχνική αγιογραφίας της παλαίωσης, έτσι ώστε να ολοκληρωθεί η εικόνα ως πιστό αντίγραφό της πρωτότυπης που βρίσκεται στο Ναό του Πρωτάτου στο Άγιο Όρος.

Εορτάζει, με μεγάλη θρησκευτική λαμπρότητα, τη Δευτέρα του Πάσχα και στις 11 Ιουνίου σε ανάμνηση του κάτωθεν θαύματος, αρχή της φήμης της εικόνας και ως θαυματουργής.

Η παράδοση της Αγίας εικόνας.

Το παρακάτω ιστορικό γράφηκε ως υπόμνημα από τον ιερομόναχο Σεραφείμ τον Θυηπόλο το 1548 μ.Χ., ο οποίος υπήρξε Πρώτος του Αγίου Όρους, και το διέσωσε ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης.

Στη Σκήτη του Πρωτάτου, που βρίσκεται στις Καρυές του Αγ. Όρους, κάτω από τη ρωσική Σκήτη του Αγ. Ανδρέα, κοντά στην τοποθεσία της Ι. Μονής Παντοκράτορος, υπάρχει μια χαράδρα μεγάλη που έχει διάφορα κελιά.

Το κελλί «Άξιον Εστί» στις αρχές του 20ου αιώνα.

Σε ένα από αυτά τα κελιά, που ήταν αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, κατοικούσε ένας ενάρετος Ιερομόναχος γέροντας με τον υποτακτικό του. Κατά το βράδυ ενός Σαββάτου ο Γέροντας αποφασίζει να πάει στην αγρυπνία στη μονή και αφήνει τον υποτακτικό στο κελί να αναγνώσει την ακολουθία μόνος του.

Αφού ήρθε το βράδυ, ακούει ο υποτακτικός να χτυπάει κάποιος την πόρτα του κελιού. Πήγε, την άνοιξε και είδε κάποιον ξένο και άγνωστο μοναχό, ο οποίος αφού παρακάλεσε, μπήκε και έμεινε εκείνη τη βραδιά στο κελί.

Την ώρα του όρθρου σηκώθηκαν και έψαλλαν και οι δύο την ακολουθία. Όταν όμως ήλθαν στην Τιμιωτέραν των Χερουβείμ, ο υποτακτικός έψαλλε ως τέλους τον ύμνο, ενώ ο ξένος μοναχός στάθηκε μπροστά από την εικόνα της Θεοτόκου και με περισσή ευλάβεια και φόβο κάνοντας άλλη αρχή του ύμνου τον έψαλλε ως εξής:

«Ἄξιον ἐστιν ὡς ἀληθῶς,

μακαρίζειν σὲ τὴν Θεοτόκον,

τὴν ἀειμακάριστον καὶ παναμώμητον,

καὶ μητέρα τοῦ Θεοῦ ἠμῶν».

Και μετά επισύναψε και την Τιμιωτέραν, ποίημα του αγίου Κοσμά του Ποιητού (8^ος  αι.), μέχρι τέλους.

«Τὴν τιμιωτέραν τῶν Χερουβείμ

καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ

τὴν ἀδιαφθόρως Θεὸν Λόγον τεκοῦσαν,

τὴν ὄντως Θεοτόκον,

σὲ μεγαλύνομεν».

Όταν το άκουσε αυτό ο υποτακτικός, ενθουσιάστηκε αφ’ ενός για το νέο ύμνο και αφετέρου για την Αγγελοειδή φωνή και ουράνια μελωδία που άκουσε. Είπε, λοιπόν, στον ξένο μοναχό ότι δεν είχε ακούσει ποτέ τον ύμνο αυτό και του ζήτησε να τον καταγράψει, για να μπορεί να τον ψέλνει και ο ίδιος στην Παναγία.

Επειδή όμως ο υποτακτικός δεν είχε μελάνι και χαρτί έφερε στον άγνωστο μοναχό μια πλάκα (μάλιστα λέγεται ότι η πλάκα αυτή ήταν από το δάπεδο του ναού κάτι που είναι πολύ πιθανόν).

Την πήρε λοιπόν ο ξένος, και έγραψε πάνω σ’ αυτήν με το δάκτυλο του τον παραπάνω ύμνο, το Άξιον Εστίν. Και ώ του θαύματος!!! Τα γράμματα χαράχθηκαν τόσο βαθιά πάνω στην σκληρή πλάκα σαν να γράφτηκαν σε μαλακό πηλό.

Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ χαράσσει το Άξιον Εστί.

Και ποιος να περιγράψει την έκπληξη του υποτακτικού που βρέθηκε μπροστά σ’ αυτό το εξαίσιο γεγονός. Δίκαια στάθηκε εμβρόντητος και παρέλαβε την πλάκα από τον ξένο, ο οποίος του είπε ότι από σήμερα και στο εξής, έτσι πρέπει να ψάλλετε αυτό τον ύμνο και εσείς, αλλά και όλοι οι Ορθόδοξοι, στην Κυρία ημών Θεοτόκο. Και μετά εξαφανίστηκε. Ήταν ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, απεσταλμένος από το Θεό, για να αποκαλύψει τον αγγελικό αυτό ύμνο στην ανθρωπότητα.

Ο υποτακτικός μοναχός δοκιμάζοντας έκπληξη στην έκπληξη και χαρά στην χαρά, προσκύνησε τον τόπο όπου στάθηκε ο Άγγελος και ξεφώνησε: «Νυν είδα αληθώς ότι εξαπέστειλε Κύριος τον Άγγελο Αυτού» και ατενίζοντας την εικόνα της Θεοτόκου «Δεδοξασμένα ελλαλήθη περί σού η πόλις του Θεού, Δέσποινα μου Μαρία».

Αφού επέστρεψε και ο Γέροντας από την αγρυπνία στο κελί, άρχισε ο υποτακτικός να του διηγείται τα συμβαίνοντα και να του ψάλλει το Άξιον Εστίν, όπως του παρήγγειλε ο Άγγελος, και στη συνέχεια του έδειξε και την πλάκα με τα αγγελοχάρακτα γράμματα. Ο Γέροντας ακούγοντας και βλέποντας όλα αυτά, έμεινε εκστατικός απέναντι στο θαύμα αυτό.

Πήραν και οι δύο την αγγελοχάρακτη πλάκα και πήγαν στο Πρωτάτο του Αγίου Όρους. Την έδειξαν στον Πρώτο αλλά και στους Γέροντες της Κοινής Σύναξης, και τους διηγήθηκαν όλα τα γενόμενα. Αυτοί δόξασαν το Θεό και ευχαρίστησαν τη Κυρία Θεοτόκο για το εξαίσιο αυτό Θαύμα. Αμέσως, έστειλαν την πλάκα στην Κωνσταντινούπολη στον Πατριάρχη και στον Αυτοκράτορα, αφού τους έγραψαν και γράμματα που εξιστορούσαν όλη την υπόθεση του γεγονότος.

Μπροστά στους Γέροντες της Κοινής Σύναξης.

Από τότε και μετά ο Αγγελικός αυτός ύμνος διαδόθηκε σε όλη την Οικουμένη και ψάλλεται στη Θεομήτορα από όλους τους Ορθοδόξους.  Η δε εικόνα της Παναγίας, που βρισκόταν στην Εκκλησία του κελιού στο οποίο έγινε αυτό το Θαύμα, με κοινή απόφαση των Πατέρων αποφασίσθηκε να μεταφερθεί στο Ιερό Βήμα του Πρωτάτου.

Έτσι, αφού συνήχθησαν πολλοί Πατέρες, έκαναν μια μεγαλειώδη λιτανεία, όπως άρμοζε στην περίπτωση, και αφού πήγαν στο κελί, όπου είχε λάβει χώρα το Θαύμα, προσκύνησαν την εν λόγω Ιερά Εικόνα της Θεομήτορος. Στη συνέχεια, την λιτάνευσαν προς την Εκκλησία του Πρωτάτου και όταν έφθασαν στον Ναό την απέθεσαν στον κυρίως Ιερό Ναό και αμέσως τέλεσαν αγρυπνία εις δόξα και τιμή της Θεομήτορος και του Υπηρέτη Αυτής Μεγίστου Αρχαγγέλου Γαβριήλ. Έπειτα, αφού την έλαβαν σαν τίμιο αγίασμα, χρυσοπορφύρωτο κιβωτό και τιμαλφέστατο θησαυρό, με την δέουσα τιμή και ευλάβεια, την εισήγαγαν στο Ιερό Βήμα σύμφωνα με την προσυμφωνηθείσα απόφαση και την ενθρόνισαν στο Ιερό σύνθρονο του Αγίου Βήματος πίσω από την Αγια Τράπεζα, όπου βρίσκεται μέχρι και σήμερα, σαν σε θρόνο βασιλικό.

Λιτάνευση της εικόνας Άξιον Εστί πριν ενθρόνισή της στο Ιερό σύνθρονο του Αγίου Βήματος.

Από τότε η Ιερά αυτή εικόνα πήρε την ονομασία του αγγελικού ύμνου «Άξιον Εστίν», επειδή μπροστά στην εικόνα αυτή ψάλθηκε για πρώτη φορά από τον Άγγελο ο ύμνος αυτός.

Το κελί πήρε την επωνυμία «Άξιον Εστί», ενώ η χαράδρα (η τοποθεσία) που βρίσκεται το κελί ονομάζεται από όλους μέχρι σήμερα «Άδειν» (δηλαδή, ψάλλειν), επειδή εκεί για πρώτη φορά ψάλθηκε ο αγγελικός αυτός ύμνος.

Το θαύμα αυτό είναι παλαιό και έγινε το 980 μ.Χ., επί της Βασιλείας Βασιλείου και Κωνσταντίνου των αυταδέλφων, που ονομαζόντουσαν και Πορφυρογέννητοι, υιών του Ρωμανού του νέου και επί πατριαρχίας Νικολάου του Χρυσοβέργου.

Σπουδή στον κόπο των μαθητών

Παρουσίαση ενός μαθήματος αγιογραφίας από το τελευταίο σεμινάριο «Ξενόπουλος διδάσκει» βήμα προς βήμα. Σε κάθε σεμινάριο παρουσιάζεται και μία από τις τεχνικές της αγιογραφίας.

Το έργο που δημιούργησαν εδώ οι μαθητές, με συνεχή καθοδήγηση, είναι το πρόσωπο της Παναγίας της Γοργοεπηκόου με την αγιορείτικη τεχνοτροπία. Το μάθημα της αγιογραφίας γίνεται σε τμήματα αλλά είναι ατομικό καθώς ο δάσκαλος δίπλα στον μαθητή φιλοτεχνεί ένα έργο έτσι ώστε να γίνεται κατανοητή όλη η διαδικασία της τεχνοτροπίας σε κάθε στάδιό της.

1ο Βήμα: Το σχέδιο αγιογραφίας.

Αρχικά οι μαθητές πρέπει να περάσουν το σχέδιο στην ξύλο στο οποίο πρόκειται να αγιογραφήσουν.

Παλαιότερα αυτό πραγματωνόταν με το ανθίβολο, κάτι που όμως έχει έκλειψη στις μέρες μας. Το ανθίβολο το χρησιμοποιούσαν αρχικά οι Βυζαντινοί ζωγράφοι, για να αποτυπώσουν το σχέδιο που ήθελαν στην επιφάνεια που επρόκειτο να ζωγραφίσουν. Έκαναν το σχέδιο με διάτρητα περιγράμματα και έπειτα έριχναν επάνω σκόνη από κάρβουνο, η οποία περνούσε μέσα από τις τρύπες και αποτυπωνόταν το σχέδιο που ήθελαν. Τέλος χάραζαν ξανά το σχέδιο με ένα αιχμηρό αντικείμενο έτσι ώστε να φαίνεται καλύτερα.

Πλέον ο τρόπος αυτός έχει εκλείψει και οι περισσότεροι πατάνε το σχέδιο με καρμπόν. Ο καλύτερος τρόπος είναι να γίνει το σχέδιο της αγιογραφίας από την αρχή εξ ολοκλήρου στην επιφάνεια που θέλουν να αγιογραφήσουν, γιατί οι αναλογίες πολλές φορές δεν είναι σωστές όταν υπάρχει αντιγραφή με καρμπόν. Το σεμινάριο όμως που παρουσιάζεται εδώ είναι σπουδή στην αγιογραφία και τα χρώματα, και δεν υπάρχει χρόνος να διδαχθεί στο μαθητή και το σχέδιο (κάτι που θα απαιτούσε ένα σεμινάριο από μόνο του). Έτσι οι μαθητές αντιγράφουν με καρμπόν το σχέδιο της Παναγίας πάνω στο ξύλο.

Σχεδιάζουν μόνο τις βασικές γραμμές. Κυρίως τα περιγράμματα από τα ρούχα, έτσι ώστε να φαίνονται οι εναλλαγές, που τελειώνει δηλαδή το ένα ρούχο και που αρχίζει το άλλο. Όσο για το πρόσωπο και εκεί μόνο οι βασικές γραμμές είναι απαραίτητες. Δεν χρειάζονται παραπάνω γιατί και αυτές ακόμα θα καλυφθούν με χρώμα. Είναι, όπως προανέφερα, μόνο για να χωρίζονται τα ρούχα.

2ο Βήμα: Ο προπλασμός του προσώπου.

Αρχικά στην εικόνα που πρόκειται να αγιογραφήσουν οι μαθητές πρέπει να περαστεί το φόντο και μετά ξεκινάνε με το θέμα που έχουν επιλέξει.

• Φόντο: 1 μέρος λευκό + 1/4 ώχρα.
• Προπλασμός προσώπου: 1 μέρος ώχρα + 1/4 λευκό +1/5 χοντροκόκκινο + μαύρο (πολύ λίγο).

Περνάνε όλο το πρόσωπο και το λαιμό τουλάχιστον δύο φορές μέχρι να καλυφτεί καλά και να μην υπάρχουν κενά.

3ο Βήμα: Το πρώτο γράψιμο του προσώπου.

• Α΄ γράψιμο προσώπου: χοντροκόκκινο + πράσινο (λίγο).

Το χρώμα αυτό πρέπει να είναι πολύ νερουλό πράγμα που σημαίνει να έχει πολύ αυγό. Δεν προστίθεται καθόλου νερό! Είναι απλώς ο όρος που χρησιμοποιείται. Φτιάχνουν οι μαθητές το χρώμα και στη συνέχεια παίρνουν μια πινελιά από αυτό δίπλα και προσθέτουν πολύ αυγό ώστε να γίνει νερουλό. Αυτό συμβαίνει διότι το χρώμα δεν πρέπει να είναι πολύ έντονο, όταν κάνουμε το πρώτο γράψιμο.

4ο Βήμα: Οι προπλασμοί των ενδυμάτων.

• Προπλασμός μανδύα: 1 μέρος χοντροκόκκινο + 1/5 μαύρο.
• Προπλασμός χιτώνα και φακιόλι: 1 μέρος κοβάλτιο + 1/2 πράσινο + μαύρο (πολύ λίγο).
• Προπλασμός σιρίτι: 1 μέρος ώχρα + 1/4 κιννάβαρι + λευκό (λίγο).

Και εδώ περνάνε τα χρώματα τουλάχιστον 2 φορές μέχρι να καλυφτούν καλά όλα τα κενά καθώς και οι γραμμές από το αρχικό μας σχέδιο.

5ο Βήμα:Το πρώτο γράψιμο του μανδύα.

• Α΄ γράψιμο μανδύα: 1 μέρος χοντροκόκκινο + 1/2 μαύρο.

Στην αγιογραφία δεν υπάρχει το τρισδιάστατο. Οι πτυχώσεις δεν δηλώνουν καμία διάσταση, απλά επιτρέπουν να βγαίνει το εσωτερικό φως.

6ο Βήμα: Ο γλυκασμός.

• Γλυκασμός: 1 μέρος λευκό + 1/4 κοβάλτιο + ώχρα.

Ο γλυκασμός χρησιμοποιείται για να κάνει τη μετάβαση των χρωμάτων πιο ομαλή. Χωρίς αυτόν θα φαινόταν πολύ έντονη η διαφορά ανάμεσα στον προπλασμό και στο φώτισμα που θα ακολουθήσει. Κάνει το αποτέλεσμα να φαίνεται πιο φυσικό, θα μπορούσαμε να πούμε.

Το ξεχωριστό στην αγιορείτικη τεχνική της αγιογραφίας είναι ότι στα πρόσωπα ξεκινάμε πρώτα από τον γλυκασμό και μετά μπαίνουν τα φωτίσματα. Η τεχνοτροπία αυτή επικράτησε μετά το 1960. Στο Άγιο Όρος δούλευαν με την τεχνική της αγιογραφίας όπως εκφράστηκε από την Ρωσική αναγέννηση, αλλά από το 1960 περίπου και μετά, σιγά σιγά οι μοναχοί επέστρεψαν στην βυζαντινή τέχνη. Σήμερα έχει επικρατήσει στην αγιορείτικη τέχνη ο γλυκασμός να είναι πρώτος, χωρίς να σημαίνει ότι η τέχνη δεν αλλάζει και εξελίσσεται ή ότι δεν ακολουθούνται και άλλες τεχνοτροπίες. Πλέον δε δουλεύει σχεδόν κανείς στο Άγιο Όρος με τη Ρωσική αναγέννηση.

7ο Βήμα: Το πρώτο φώτισμα & το πρώτο γράψιμο από σιρίτια και φακιόλι.

• Α΄ φώτισμα μανδύα: 1 μέρος κιννάβαρι + 1/2 χοντροκόκκινο.
• Γράψιμο σιρίτια: 1 μέρος κιννάβαρι + 1/2 χοντροκόκκινο (νερουλό).
• Α΄ Γράψιμο χιτώνα και φακιόλι: 1 μέρος κοβάλτιο + 1/2 πράσινο + μαύρο ( πολύ λίγο).

8ο Βήμα: Το δεύτερο φώτισμα του μανδύα & το δεύτερο φώτισμα & γράψιμο από φακιόλι.

• Β΄ φώτισμα μανδύα: κιννάβαρι (μόνο).
• Α΄ φώτισμα χιτώνα και φακιόλι: προπλασμός χιτώνα και φακιόλι + λευκό.
• Β’ φώτισμα χιτώνα και φακιόλι: Α΄ φώτισμα χιτώνα και φακιόλι + λευκό.

9ο Βήμα: Η χρυσοκονδυλιά, το πρώτο φώτισμα του προσώπου & το δεύτερο γράψιμο από το μανδύα & από το χιτώνα και το φακιόλι.

• Χρυσοκονδυλιά: 1 μέρος λευκό + 1/3 κίτρινο + 1/4 ώχρα.
• Α΄ φώτισμα προσώπου: 1 μέρος ώχρα + 1/2 λευκό + κιννάβαρι (πολύ λίγο).
• Β’ γράψιμο μανδύα: χοντροκόκκινο + μαύρο (σε ίση ποσότητα).
• Β΄ γράψιμο χιτώνα και φακιόλι: Α΄ γράψιμο χιτώνα και φακιόλι + μαύρο.

Η χρυσοκονδυλιά είναι σύνθετη λέξη. Προέρχεται από τις λέξεις χρυσό + κοντύλι. Το κοντύλι ήταν ένα καλαμένιο όργανο γραφής, με το οποίο παλαιότερα έγραφαν πάνω σε πλάκα οι μικροί μαθητές. Κάτι σαν γραφίδα δηλαδή. Επρόκειτο για ένα κομμάτι καλάμι κομμένο από τον έναν κόνδυλο (δηλ. κόμπο) μέχρι τον άλλο. Έτσι χρυσοκονδυλιά σημαίνει στην ουσία χρυσό χρώμα που το περνάμε με το κονδύλι δηλαδή το πινέλο. Την χρησιμοποιούμε αντί για φωτίσματα για να τονίσουμε περισσότερο τα σημεία που θέλουμε.

10ο Βήμα: Το δεύτερο φώτισμα του προσώπου.

• Β΄ φώτισμα προσώπου: Α΄ φώτισμα προσώπου + λευκό.

Στα φωτίσματα θέλουμε κάθε φορά το επόμενο να είναι πιο ανοιχτό χρωματικά από το προηγούμενο.

Το ερώτημα που γεννάται είναι αν ο μαθητής είναι σε θέση να «διαβάσει» μόνος του τα διαφορετικά αυτά επίπεδα πάνω σε ένα τελειωμένο έργο. Αυτό εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Πρέπει σίγουρα να έχει κάποια εμπειρία. Οι μαθητές του σεμιναρίου που ασχολήθηκαν με την τεχνοτροπία αυτή, μπορούν σίγουρα να τα διαβάσουν πολύ καλύτερα, γιατί γνωρίζουν τα βήματα που ακολουθήθηκαν. Ακόμα και αν η τεχνοτροπία που διδάχτηκαν είναι διαφορετική, πάλι θα είναι σε θέση να τα διακρίνουν σε καλό βαθμό γιατί γνωρίζουν τη διαδικασία για την ολοκλήρωση μιας αγιογραφίας. Υπάρχουν φυσικά πιο εύκολες και πιο δύσκολες τεχνοτροπίες, αλλά μερικά βήματα είναι βασικά και απλώς διαφέρει ο χειρισμός των χρωμάτων.

11ο Βήμα: Το τρίτο φώτισμα του προσώπου της Παναγίας.

• Γ΄ φώτισμα προσώπου: Β΄ φώτισμα προσώπου + λευκό.

Προκειμένου να μη φαίνεται τραχύ το αποτέλεσμα, οι πινελιές στα φωτίσματα πρέπει να είναι όσο πιο λεπτές γίνεται. Εκεί ακριβώς έγκειται και όλη η δυσκολία του προσώπου. Στο κέντρο, στο μάγουλο, πρέπει να υπάρχει πιο πολύ κάλυψη, σχεδόν να μην φαίνεται το προηγούμενο χρώμα, αλλά όσο βγαίνουμε προς τα έξω, οι γραμμές πρέπει να είναι πιο λεπτές και πολύ πιο δουλεμένες. Το ίδιο ισχύει για όλα τα σημεία που μπαίνουν φωτίσματα. Όσο φτάνουμε προς τον προπλασμό, πρέπει να υπάρχουν πιο λεπτές γραμμές, έτσι ώστε να φαίνεται πιο ομαλή η μετάβαση. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι τα φωτίσματα δεν μπαίνουν στο ίδιο ακριβώς μέρος. Όσο γίνονται πιο ανοιχτά/φωτεινά, τόσο πιο μικρή επιφάνεια καλύπτουν.

12ο Βήμα: Το δεύτερο γράψιμο του προσώπου της Παναγίας, το κοκκινάδι, οι ψιμμυθιές & τα παρθενόσημα.

• Β’ γράψιμο προσώπου: 1 μέρος χοντροκόκκινο + πράσινο (λίγο) + μαύρο (πολύ λίγο)
• Κοκκινάδι: κιννάβαρι + κίτρινο + άσπρο (νερουλό)
• Ψιμυθιές: λευκό (μόνο)
• Παρθενόσημα: το ίδιο χρώμα με τις χρυσοκονδυλιές

Το κοκκινάδι υπάρχει εδώ μόνο στα χείλη της Παναγίας.

13ο Βήμα: Τα γράμματα.

• Γράμματα: χοντροκόκκινο (μόνο).

Είναι δύσκολο να πεις ξεκάθαρα ποια πινέλα χρησιμοποιούνται γιατί εξαρτάται από το μαθητή. Κάποιος μπορεί να δουλεύει το ίδιο καλά με μεγαλύτερο πινέλο, ενώ κάποιος άλλος όχι. Σε γενικές όμως γραμμές, για τους προπλασμούς χρειάζεται μεγάλο πινέλο νούμερο τουλάχιστον 6 και παραπάνω. Για τα ρούχα χρειάζονται τα νούμερα 2 και 1 ενώ, για το πρόσωπο τα νούμερα 1 και 0.

Οι ζωγραφιές της θάλασσας

Στο καινούργιο βιβλίο του με τίτλο «Οι ζωγραφιές της Θάλασσας», ο κ. Κωνσταντίνος Ξενόπουλος αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος στην αγιορείτικη και τη Βυζαντινή τέχνη μιλώντας για τις αγιογραφίες του Αγίου Όρους μέσα από τη ζωή του αγιογράφου Διονύσιου εκ Φουρνά.

Πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα, με αναφορά το κελί του αγιογράφου Διονυσίου εκ Φουρνά. Μέσα από αυτό ανακαλύπτουμε για τη ζωή του στο Άγιο Όρος και τα εμπόδια που συνάντησε δημιουργώντας στον Άθωνα. Στην ιστορία, όμως, μπαίνει και ο καπετάν-Στρατής από την Ίμβρο, ο οποίος με τη δική του ζωή στο Άγιο Όρος και το βίωμά του στο κελί του Διονυσίου, μας δίνει τη δυνατότητα αφηγηματικά να γνωρίσουμε τόσο τον Άθωνα όσο και την Ίμβρο κατά τα μέσα του 19 αιώνα.

Παρακάτω παρουσιάζεται ένα μικρό απόσπασμα:

«Θυμάμαι που έλεγε ο π. Βαρθολομαίος, που ήταν από το νησί μας, πως η ζωγραφική που αναπτύχθηκε στο Βυζάντιο, είναι έκφραση ζωντανή, συμβολική και παραστατική της αλήθειας, της πίστεως και της ζωής της Εκκλησίας. Τι ωραία που τα έλεγε αυτός ο φωτισμένος άνθρωπος!

Η τέχνη αυτή καλλιεργήθηκε από απλούς και ταπεινούς μαστόρους, ταλαντούχους με αγνές ψυχές, που αγάπησαν πολύ τον Θεό και τους αγίους. Είχαν βιώσει τη ζωή της Εκκλησίας και για το λόγο αυτό υπάρχουν αθάνατα μνημεία μες στον Άθωνα, όπως τα είδα με τα μάτια μου και φαντάζομαι πως υπάρχουν και σε άλλα μοναστήρια παντού στον Ορθόδοξο κόσμο».