Μετά την Ανάστασή Του, ο Κύριος, επί σαράντα ημέρες, εμφανιζόταν στους μαθητές του. Σε αυτές τις εμφανίσεις Του προσπάθησε να τους καθησυχάσει, αλλά και να τους ενδυναμώσει για όσα πρόκειται να συμβούν. Τους μίλησε για την Εκκλησία Του, υποσχέθηκε σε αυτούς την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος, παρήγγειλε να κηρύξουν το Ευαγγέλιο σ΄όλη την κτίση, να διαλαλήσουν την Ανάστασή Του και να καλέσουν τους ανθρώπους να μετανοήσουν για τα αμαρτωλά τους έργα. Εκείνοι που θα πίστευαν, θα γίνονταν με το Άγιο Βάπτισμα μέλη της Εκκλησίας. « Καί ταῦτα εἰπών βλεπόντων αὐτῶν ἐπήρθη (= υψώθηκε προς τα επάνω), καί νεφέλη ὑπέλαβεν αὐτόν ἀπό τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν. Καί ὡς ἀτενίζοντες ἦσαν εἰς τόν οὐρανόν πορευομένου αὐτοῦ, καί ἰδοῦ ἄνδρες δύο (δηλαδή άγγελοι) παρειστήκεισαν αὐτοῖς ἐν ἐσθῆτι λευκῇ, οἵ καί εἷπον˙ ἄνδρες Γαλιλαῖοι, τί ἑστήκατε ἐμβλέποντες εἰς τόν οὐρανόν, οὕτως ἐλεύσεται (= θα έρθει κατά τον ίδιο τρόπο), ὅν τρόπον ἐθεάσασθε αὐτόν πορευόμενον εἰς τόν οὐρανόν. Τότε ὑπέστρεψαν εἰς Ἱερουσαλήμ ἀπό ὄρους τοῦ καλουμένου ἐλαιῶνος…» (Πράξ. 1, 9-12).
Η Εκκλησία, για την οποία μίλησε ο Κύριος πριν από την Ανάληψή του, από το ένα μέρος και η σκηνή της Ανάληψης, από το άλλο, είναι τα δύο θέματα που ουσιαστικά παρουσιάζονται από τον ορθόδοξο αγιογράφο στην παράσταση της Αναλήψεως. Παρατηρείται μάλιστα μία έμφαση στα πρόσωπα που συμμετείχαν ( καταλαμβάνουν το περισσότερο χώρο) κι αυτό γιατί στην Αγία Γραφή γίνεται εκτεταμένη αναφορά για όσα είπε ο Κύριος για την Εκκλησία, όπου τα πρώτα μέλη της Εκκλησίας είναι οι απόστολοι και η Παναγία, οι οποίοι φαίνεται να λαμβάνουν μέρος και στην Ανάληψη του Κυρίου. Ενώ μικρότερη αναφορά γίνεται στο ίδιο το γεγονός της Αναλήψεως.
Ο αγιογράφος κ. Κωνσταντίνος Ξενόπουλος, αποτύπωσε τη διδασκαλία της Εκκλησίας, σύμφωνα με την παράδοση και τα σχετικά αποσπάσματα της Αγίας Γραφής. Έτσι, αξιοποιώντας τον χώρο που είχε στη διάθεσή του, αλλά και τις γνώσεις του, δόμησε την παράσταση της Ανάληψης με δύο διαφορετικούς τρόπους, όσων αφορά τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά.
Η πρώτη παράσταση, που κοσμεί τον ναό του Αγίου Χαραλάμπους Πολυγύρου Χαλκιδικής, επηρεασμένη από πρότυπα Μακεδονικής σχολής, παρουσιάζει το γεγονός της Ανάληψης μέσα από τα εκφραστικά πρόσωπα των αποστόλων. Ο αγιογράφος εδώ, χρησιμοποιεί μεγάλη ποικιλία χρωμάτων για να αποδώσει με γλαφυρό τρόπο, τόσο τα πρόσωπα και τις εκφράσεις τους, που αποτυπώνονται με ρεαλισμό , όσο και τα ενδύματα των όσων λαμβάνουν μέρος.
Εν αντιθέσει με την δεύτερη παράσταση, η οποία κοσμεί τον ναό της Ι.Μ. Αγίου Ιλαρίωνος στους Προμάχους της Αριδαίας, όπου ο κ. Ξενόπουλος, με πρότυπα από την Κρητική σχολή παρμένα, παρουσιάζει μία Ανάληψη λιγότερο γλαφυρή τόσο στις εκφράσεις των προσώπων και τις κινήσεις τους, όσο και στην απεικόνιση των ενδυμάτων. Εδώ, η παράσταση έχει τη δυναμικότητα της απλότητας.
Το τοπίο είναι ορεινό, με βράχους και ελαιόδεντρα, διότι σύμφωνα με το αγιογραφικό κείμενο η Ανάληψη του Κυρίου πραγματοποιήθηκε στο όρος των Ελαιών.
Στο κεντρικό μέρος της παράστασης, απεικονίζεται ο αναληφθείς Χριστός, με φωτεινά ενδύματα, μέσα σε «δόξα» στρογγυλή, κάθεται σε ουράνιο τόξο , ευλογώντας με το ένα του χέρι και κρατώντας όρθιο ειλητάριο με το άλλο. Ας σημειωθεί ότι το ειλητάριο είναι σύμβολο του διδασκάλου.
Τη «δόξα» υποβαστάζουν δύο άγγελοι. Συμβολίζουν και εκφράζουν τη θεία μεγαλειότητα και εξουσία.
Δεξιά και αριστερά του αναληφθέντος Κυρίου, απεικονίζεται το πλήθος των αποστόλων καθώς και η Παναγία με δύο αγγέλους. Είναι τα μέλη της πρώτης Εκκλησίας. Οι απόστολοι στην πλειοψηφία τους εκφράζονται προς τον αναλαμβανόμενο Κύριο με χειρονομίες και στάσεις που δηλώνουν έκπληξη, αμηχανία, θάμβος και ταραχή. Σε μία σύγκριση των δύο απεικονίσεων της Αναλήψεως από τον κ. Ξενόπουλο, παρατηρείται έντονη εκφραστικότητα από τη μία στις αντιδράσεις, ακόμα και με κινήσεις, των αποστόλων στην παράσταση που βρίσκεται στον Ι.Ν. Αγίου Χαραλάμπους, ενώ μία πιο μετριοπαθής έκφραση παρουσιάζουν τα πρόσωπα της παράστασης από την Ι.Μ. Αγίου Ιλαρίωνα.
Εντύπωση ίσως προκαλεί η παρουσία του Παύλου ανάμεσα στους αποστόλους, καθώς δεν είναι δυνατόν να πήρε μέρος στο γεγονός της Αναλήψεως, μιας και η μεταστροφή του έγινε αργότερα, ωστόσο τοποθετείται εδώ συμβολικά.[1] Θα γίνει κι αυτός μέλος της Εκκλησίας και μάλιστα εκλεκτό. Ο ορθόδοξος αγιογράφος αποσπά τον Παύλο από την εποχή του και τον συγκαταριθμεί μεταξύ των αποστόλων. Έτσι η θέση του Ιούδα αναπληρώθηκε και η παράσταση της Εκκλησίας έγινε δυναμική, εκφραστική και συμβολική.
Επίσης, ιδιαίτερη σημασία έχει και η παρουσία της Θεοτόκου ανάμεσα στα πρόσωπα που έλαβαν μέρος στο γεγονός της Αναλήψεως, κάτι που δεν αναφέρεται στο κείμενο της Αγίας Γραφής (Λουκ. 24, 50-52. Πράξ. 1, 9-11) αποδίδεται όμως στην ιερά παράδοση και το βλέπουμε στα τροπάρια του εσπερινού της εορτής και στο συναξάριο της ημέρας « τήν γάρ ἐν τῷ πάθει σου μητρικῶς πάντων ὑπεραλγήσασαν (= που πόνεσε πολύ ), ἔδει καί τῇ δόξῃ τῆς σαρκός σου ὑπερβαλλούσης ἀπολαῦσαι χαρᾶς».
Άξια προσοχής είναι και η στάση της Παναγίας μέσα στην παράσταση, δείχνει ήρεμη σε σχέση με τους αποστόλους(βλ. παράσταση από Άγιο Ιλαρίωνα), εκφράζοντας έτσι τα ακλόνητα δόγματα[2]. Τα υψωμένα σε δέηση χέρια της, θυμίζουν το ρόλο της κοντά στον Υιό της. Είναι αυτή που παρακαλεί και μεσιτεύει. Ενώ με το να την τοποθετεί ο αγιογράφος σε ξύλινο βάθρο( βλ. παράσταση από Αγ. Χαράλαμπο Πολυγύρου), θέλει να την ξεχωρίσει από το πλήθος των αποστόλων.
Πίσω από την Παναγία, δύο άγγελοι ντυμένοι στα λευκά, στη μία ως αγγελιοφόροι του Θεού παρηγορούν τους παριστάμενους και τους καθησυχάζουν, πως ο Κύριος θα επανέλθει κατά τη Δευτέρα Παρουσία, ενώ στην άλλη παράσταση φαίνεται πως με υψωμένο χέρι δείχνουν τον αναλαμβανόμενο Κύριο.
[1] Ευδοκίμωφ Π., Η τέχνη της εικόνας. Θεολογία της ωραιότητας, μετ. Κ. Χαραλαμπίδη, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1980.
[2] Γκότση Χρ., Ο μυστικός κόσμος των Βυζαντινών εικόνων, εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 1971.
Κωνσταντινος Ξενοπουλος 