Ημερολόγιο περί τέχνης Ξενόπουλου

Είναι δύσκολο να παρουσιαστεί το έργο κάθε καλλιτέχνη χωρίς να παραλειφθούν σημαντικά θέματα με τα οποία έχει καταπιαστεί .  Κι όμως, στις σελίδες αυτού του ξεχωριστού αυτού ημερολογίου που επιμελήθηκε και εξέδωσε η artionrate, μπορεί κάποιος να γνωρίσει δείγματα του πολυδιάστατου έργου του Άρχοντα Αγιογράφου του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας Κωνσταντίνου Ξενόπουλου.

Πρόκειται για ένα ημερολόγιο που περιέχει έργα γνωστά, αλλά και άγνωστα στο ευρύ κοινό που τον παρακολουθεί όλα αυτά τα χρόνια της καλλιτεχνικής του πορείας. Κι αν το ημερολόγιο είναι ο σύντροφός μας στο ταξίδι του χρόνου, αυτό το ταξίδι γίνεται πιο ευχάριστο κρατώντας στα χέρια έργα του αγιογράφου έστω κι αν είναι τυπωμένα και όχι πρωτότυπα.

Ξεφυλλίζοντάς το, κάποιος θα βρεθεί μπροστά σε έργα τοιχογραφιών και ψηφιδωτών, τα οποία έχει επιμεληθεί ο γνωστός αγιογράφος και κοσμούν ναούς τόσο της Ελλάδος όσο και του εξωτερικού. Aντίγραφα του καλλιτέχνη από γνωστά έργα βυζαντινής αγιογραφίας, όπως είναι αυτά του Μανουήλ Πανσέληνου που κοσμούν τον ναό του Πρωτάτου στις Καρυές του Αγίου Όρους. Πορτραίτα ξεχωριστών προσωπικοτήτων, όπως του Παύλου Μελά και του Αλεξ. Παπαδιαμάντη. Αλλά θα έχει και την ευκαιρία να συναντήσει έργα αναγεννησιακής ζωγραφικής, της λεγόμενης ρωσικής τεχνοτροπίας, πλάι σε πρωτότυπες συνθέσεις του μεγάλου καλλιτέχνη – αγιογράφου. Και φυσικά δεν θα μπορούσαν να λείπουν, πορτραίτα και έργα με θέματα από τη βιωτή των μοναχών του Αγίου Όρους, μέσα από τα οποία ο καλλιτέχνης εκφράζει προσωπικά του βιώματα από τον Άθωνα.

Σε ερώτηση που του έγινε τελευταία για το αν ξεχωρίζει κάποιο από τα έργα του, η απάντηση ήταν ότι είναι όλα τους παιδιά του και τα αγαπάει εξίσου!

Με θερμές ευχές για καλλιτεχνική και πνευματική πρόοδο ας ζητήσουμε στο συγκεκριμένο ημερολόγιο να εγγραφούν πολλές στιγμές δημιουργίας, ευλογίας και ανάτασης για τον καθένα.

Σύντομη περιγραφή – ανάλυση της εικόνας της γεννήσεως

Σε συνέχεια του προηγούμενου άρθρου όπου παρουσιάστηκαν δύο τοιχογραφίες της Γεννήσεως του Χριστού φιλοτεχνημένες απο τον Άρχοντα Αγιογράφο του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας κ. Κωνσταντίνο Ξενόπουλο, γίνεται σήμερα εδώ μια ανάλυση της εικόνας της Γεννήσεως.

Έργο του αγιογράφου Κωνσταντίνου Ξενόπουλου , που κοσμεί την κόγχη της προσκομιδής στην Ι.Μ. Κανάλων στον Όλυμπο

Κεντρική θέση στην εικόνα της Γεννήσεως κατέχει η φάτνη , η οποία βρίσκεται μέσα σε σκοτεινό σπήλαιο. Το σκοτεινό χρώμα του σπηλαίου συμβολίζει την σκοτεινιά του προχριστιανικού κόσμου. Μέσα του ξεχωρίζει το Θείο Βρέφος, σπαργανωμένο στα λευκά. Προς Αυτό κλίνουν τα πάντα.

Πίσω από τη φάτνη βρίσκονται δύο ζώα , ένα βόδι και ένας όνος. Η θέση τους στο κέντρο της εικόνας δείχνει τη σπουδαιότητα που δίνει η Εκκλησία μας σ’αυτή τη λεπτομέρεια. Ο αγιογράφος εμπνέεται από την προφητεία του Ησαΐα ( Ησ. 1, 3). « το βόδι γνωρίζει τον κτήτορά του και ο όνος τη φάτνη του κυρίου του˙ οι Ισραηλίτες όμως δε γνωρίζουν εμένα το Θεό και ο λαός δε με καταλαβαίνει.» Η εικόνα λοιπόν, με το να έχει τα ζώα σε τέτοια κεντρική θέση , μας καλεί να αποφύγουμε το αμάρτημα των Εβραίων.

Στο κέντρο της εικόνας μαζί με τον Χριστό βρίσκεται και η Μητέρα Του Παναγία. «Η στάση της Παρθένου είναι πάντα πολύ σημαντική και δεμένη με τα δογματικά προβλήματα της εποχής και του τόπου , όπου έγινε η εικόνα. Οι διαφορές που παρουσιάζει κάθε φορά υποδηλώνουν την πρόθεση να εξαρθεί πότε η θεότητα και πότε η ανθρωπότητα του Χριστού. Έτσι σε ορισμένες παραστάσεις της Γεννήσεως η Παρθένος είναι μισοξαπλωμένη, μισοκαθισμένη , η στάση της δηλαδή είναι ανάλαφρη για να δειχθεί η απουσία των πόνων και συνεπώς η παρθενική γέννηση και η θεία καταγωγή του Παιδίου (εναντίον της πλάνης των Νεστοριανών). Αλλά στην πλειονότητα των παραστάσεων η Παρθένος είναι ξαπλωμένη και εκφράζει με τη στάση της μια μεγάλη κόπωση και ατονία.» ( Λ. Ουσπένσκυ) . Άλλοτε πάλι η Παναγία φέρεται γονατιστή να συμμετέχει κι εκείνη στη προσκύνηση του Βρέφους.

Ο Ιωσήφ βρίσκεται απομακρυσμένος από τη φάτνη, αυτό δηλώνει ότι δεν είναι ο πατέρας αλλά ο προστάτης του Χριστού και της Μητέρας Του. Ο ηλικιωμένος που φέρεται να συνομιλεί μαζί του είναι ο διάβολος που του βάζει κακούς λογισμούς.

Στην εικόνα επίσης μετέχουν οι Άγγελοι από ψηλά , οι οποίοι έχουν διπλή υπηρεσία : να δοξολογούν τον Θεό και να «ευαγγελίσουν» στην ανθρωπότητα το χαρμόσυνο μήνυμα της Γέννησης του Κυρίου. Την ανθρωπότητα εδώ την εκπροσωπούν οι ποιμένες και οι Μάγοι. Οι ποιμένες , λόγω καθαρής καρδίας, είναι οι πρώτοι που πληροφορούνται τη χαρμόσυνη είδηση και αντιπροσωπεύουν τους από ιουδαίους χριστιανούς ενώ οι Μάγοι τους από ειδωλολάτρες. Οι Μάγοι εικονίζονται σε διαφορετική ηλικία , για να τονιστεί ότι ο Χριστός φωτίζει όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από ηλικία.

Λεπτομέρεια αποτελεί και το πρώτο λουτρό του Βρέφους, το οποίο πέρασε στην εικόνα από την παράδοση, ενώ δεν μαρτυρείται στα Ευαγγέλια. Μαρτυρεί ωστόσο , την ανθρώπινη φύση που έλαβε ο Χριστός και για κάποιους προεικονίζει τη Βάπτιση Του.

Τέλος, η μοναδική ακτίνα που εξέρχεται από τον ουρανό και καταλήγει στο σπήλαιο , πάνω από το Βρέφος , σημαίνει τη μία ουσία του Θεού αλλά χωρίζεται σε τρείς λάμψεις , για να προσδιορίσει τη συμμετοχή των τριών προσώπων στη θεία οικονομία της Σωτηρίας.

Η γέννηση του Χριστού – έργα Κων/νου Ξενόπουλου

Στη πολυετή πορεία του στην τέχνη, ο Άρχων αγιογράφος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και προσφάτως βραβευμένος από την UNESCO , κ. Κωνσταντίνος Ξενόπουλος, έχει κληθεί να αγιογραφήσει πολλούς ναούς τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Πιστός στα δόγματα και τις παραδόσεις της Εκκλησίας έχει αποδώσει , τόσο σε φορητές εικόνες, όσο και σε τοιχογραφίες , ουκ ολίγες φορές την παράσταση της Γεννήσεως του Χριστού.

Στην παραπάνω φωτογραφία εικονίζεται τοιχογραφία της Γεννήσεως του Κυρίου, έργο του Κωνσταντίνου Ξενόπουλου , που κοσμεί την κόγχη της προσκομιδής στην Ι.Μ. Κανάλων στον Όλυμπο. Εδώ ο καλλιτέχνης με πρότυπο το έργο του Μανουήλ Πανσέληνου , το οποίο έχει μελετήσει διεξοδικά από κοντά, όσο ήταν μαθητής ακόμα στην Αθωνιάδα , αποδίδει την παράσταση , όπως είναι στο Ιερό ναό του Πρωτάτου στις Καρυές του Αγίου Όρους, προσθέτοντας για λόγους χωροταξικούς δύο ομάδες αγγέλων προς τα επάνω.

Χαρακτηριστικά της τέχνης του Πανσέληνου ο ρεαλισμός και η κίνηση , τα οποία και ο κύριος Ξενόπουλος αποδίδει με μεγάλη επιτυχία , με την χρήση πλούσιας χρωματολογίας, στο παραπάνω έργο. Ειδικότερα, όπως συνηθίζεται στην Μακεδονική Σχολή παρατηρούνται πλατειά φωτίσματα, τόσο στα πρόσωπα που απεικονίζονται, όσο και στα ενδύματα. Η απόδοση της σκηνής χαρακτηρίζεται από ρεαλισμό , όχι μόνο όσων αφορά τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των μορφών, αλλά και την απόδοση του εσωτερικού τους κόσμου. Επίσης, στο έργο υπάρχει μία διάχυτη ένταση και οι μορφές με τον τρόπο που αποδίδονται μαρτυρούν κίνηση.

Εδώ παρατηρείται τοιχογραφία της Γεννήσεως , έργο του Κωνσταντίνου Ξενόπουλου και πάλι , διαφορετικής σχολής αυτή τη φορά καθώς είναι στα πρότυπα του Θεοφάνη του Κρητός , κύριου εκπροσώπου της Κρητικής σχολής. Η συγκεκριμένη τοιχογραφία κοσμεί το καθολικό της Ι.Μ. Αγίου Ιλαρίωνος στους Προμάχους Αριδαίας και βρίσκεται στην πρώτη ζώνη του Χριστολογικού κύκλου. Εδώ σε αντίθεση με τη Μακεδονική τεχνοτροπία που είδαμε παραπάνω δεν απλώνονται τόσο τα φωτίσματα και τα σαρκώματα. Ο προπλασμός που χρησιμοποιείται είναι πιο σκούρος και τα γραψίματα πιο στενά. Ευδιάκριτα σύνορα μεταξύ φωτός και σκίασης, με τα φωτίσματα να δημιουργούν ξεκάθαρες νησίδες  Η απόδοση εδώ αποκτά πιο ασκητικό χαρακτήρα. Αυτό τον χαρακτήρα εμπνέουν και οι μορφές που με τον τρόπο που αποδίδονται από το πινέλο του καλλιτέχνη εκφράζουν μία ασκητική ευγένεια, χαρακτηριστικό των προσώπων της Κρητικής Σχολής.

   Η ορθόδοξη αναπαράσταση της Γεννήσεως του Κυρίου στηρίζεται στη μαρτυρία της Αγίας Γραφής και της παράδοσης της Εκκλησίας, όπως τη συνοψίζει το κοντάκιο της εορτής «Ἡ Παρθένος σήμερον τόν ὑπερούσιον τίκτει, καί ἠ γῆ τό σπήλαιον τῶ ἀπροσίτῳ προσάγει. Ἄγγελοι, μετά ποιμένων δοξολογοῦσι. Μάγοι δέ μετά ἀστέρος ὁδοιποροῦσι˙ δι’ ἡμᾶς γάρ ἐγεννήθει Παιδίον νέον, ὁ πρό αἰώνων Θεός.»

Ο ορθόδοξος αγιογράφος, εντάσσει τα πρόσωπα και τα πράγματα στην παράσταση για να εξυπηρετήσει δύο σκοπούς : να δείξει τη θεανθρώπινη φύση του Κυρίου που αληθινά σαρκώθηκε από τη Παρθένο Μαρία και να υποδηλωθεί ο πανηγυρισμός του ουρανού και της γης και γενικότερα όλης της κτίσης προς τον Δημιουργό της.

(συνεχίζεται)

Ζήσε την αλήθεια σε χιλιάδες παραμύθια!

Αφιέρωμα αγάπης στο θέατρο ΑΥΛΑΙΑ είναι τα σκηνικά που φιλοτέχνησε ο κ. Κωνσταντίνος Ξενόπουλος για την παιδική παράσταση «Ζήσε την αλήθεια σε χιλιάδες παραμύθια».

Τα σκηνικά του θεάτρου φωτογραφημένα έξω απο το εργαστήρι του κ. Κωνσταντίνου Ξενόπουλου

Πρωταγωνιστές θα είναι 12 χαμογελαστά παιδικά πρόσωπα σ’ ένα μιούζικαλ που επιμελείται και σκηνοθετεί ο πολύ καλός φίλος του κ. Ξενόπουλου και ιδρυτής του θεατρικού εργαστηρίου ΑΥΛΑΙΑ, κ. Ανδρέας Μιχαήλ.

Η πρωτότυπη ιδέα του σεναρίου που συγκεντρώνει στην Παραμυθούπολη όλους τους ήρωες των παραμυθιών ώστε να διώξουν την κακία μέσα από την ζωή τους, ανήκει στον κ. Τάκη Γεωργέλλη. Τα μηνύματα του έργου απευθύνονται τόσο σε μικρούς όσο και σε μεγάλους θεατές. Όλο το έργο διαδραματίζεται στο σκηνικό που έχει φιλοτεχνήσει ο κ. Κωνσταντίνος Ξενόπουλος και έχει παραδοθεί στο εργαστήρι.

         

Το μιούζικαλ θα ανεβεί τον Ιανουάριο στην Κατερίνη στο θέατρο Μελίνα Μερκούρη με παραστάσεις για τα σχολεία και για το κοινό, και αργότερα θα βρεθεί και στην Θεσσαλονίκη.  Την μουσική έγραψε ο κ. Ανδρέας Ζιάκας ενώ οι χορογραφίες είναι της Φούλας Σαλασίδου.

Πληροφορίες για το εργαστήρι Αυλαία μπορείτε να βρείτε εδώ: https://www.facebook.com/avlaiatheama/?fref=ts

Φίλοι από το βάθος του χρονικού ορίζοντα ο καθηγητής θεάτρου και κινηματογράφου  κ. Ανδρέας Μιχαήλ και ο κ. Ξενόπουλος έχουν συνεργαστεί και σε άλλες παραστάσεις. Ο αγιογράφος έχει φιλοτεχνήσει τα σκηνικά και στο έργο « Ένα καπέλο γεμάτο παραμύθια». Από την μεριά του ο κ. Ανδρέας Μιχαήλ ανακάλυψε το πηγαίο ταλέντο του κ. Ξενόπουλου όταν σε άλλη παράσταση είχε ζητήσει από τον αγιογράφο να πρωταγωνιστήσει και εκείνος δέχτηκε με χαρά.

Ανδρέας Μιχαήλ