Άγιος Δημήτριος κατά την τεχνοτροπία του Πανσέληνου

(Σεμινάριο κ. Ξενόπουλου ΔΕΘ 9-11Οκτωβρίου 2015)

«Η ορθόδοξη χριστιανική παράδοση είναι για τον τεχνίτη ιερή και απα­ράβατη και την υπηρετά με δέος και με κατάνυξη, προς δόξαν του Θεού. Η παράδοση είναι βάθρο και δύναμη για τον αγιογράφο, το άτομο είναι ο εκτε­λεστής της θεϊκής φώτισης, για τούτο υπογράφει «δια χειρός τάδε», εννο­ώντας πως το χέρι του στάθηκε όργανο, με το οποίο η χάρη εκδηλώθηκε και επειδή το άτομο μετέχει από τον πλούτο τής χρηστότητος του Θεού, δημιουρ­γεί έργα άγια κατά το δώρημα που έλαβε ..», ομολογεί και καταθέτει ο Φώτης Κόντογλου.

Αυτή την ιερή βυζαντινή τέχνη υπηρέτησε ο Άρχοντας Αγιογράφος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας κ. Κωνσταντίνος Ξενόπουλος, και τη μετέδωσε με τον καλύτερο τρόπο στους συμμετέχοντες του 4ου κύκλου σεμιναρίων «Ξενόπουλος διδάσκει…».

Αυτό το μοναδικό συναίσθημα χαράς και απόλαυσης βίωσαν και οι μαθητές κοιτώντας τα έργα του 20ωρου κόπου τους που φιλοτέχνησαν δίπλα σε αυτά του Δασκάλου τους προχωρώντας στη μύηση τους στην ιερή τέχνη της αγιογραφίας.

Άγιος Δημήτριος ο Μυροβλήτης, Πρωτάτο – Καρυές Αγίου Όρους

Παρακάτω παραθέτουμε βήμα προς βήμα τα στάδια που ακολουθήθηκαν κατά την αγιογράφηση της μορφής του Αγίου Δημητρίου σύμφωνα με την τεχνοτροπία του μεγάλου διδασκάλου της Βυζαντινής τέχνης, Εμμανουήλ Πανσέληνου…

Να τονιστεί πως η πρωτότυπη εικόνα του Αγίου Δημητρίου του Μυροβλήτου βρίσκεται στον ναό του Πρώτατου στις Καρυές του Αγίου Όρους.  Ο πολιούχος και προστάτης της Θεσσαλονίκης μεγαλομάρτυρας άγιος Δημήτριος ο Μυροβλήτης, με το γνώριμο πρόσωπο, υπήρξε προτυπο για τους μεταγενέστερους αγιογράφους. Εικονίζεται όρθιος να κρατάει με το δεξί χέρι δόρυ και με το αριστερό τόξο με δύο βέλη ενώ πίσω διακρίνεται η ασπίδα του.

Το ανθίβολο

• Το ανθίβολο το χρησιμοποιούσαν αρχικά οι Βυζαντινοί ζωγράφοι για να αποτυπώσουν το σχέδιο που ήθελαν στην επιφάνεια που επρόκειτο να ζωγραφίσουν. Έκαναν το σχέδιο με διάτρητα περιγράμματα και έπειτα έριχναν επάνω σκόνη από κάρβουνο, η οποία περνούσε μέσα από τις τρύπες και αποτυπωνόταν το σχέδιο που ήθελαν.
• Τέλος χάραζαν ξανά το σχέδιο με ένα αιχμηρό αντικείμενο για να φαίνεται καλύτερα.
• Πλέον ο τρόπος αυτός έχει εκλείψει και οι περισσότεροι πατάνε το σχέδιο με καρμπόν. Ο καλύτερος τρόπος είναι να κάνουν το σχέδιο από την αρχή εξ ολοκλήρου στην επιφάνεια που θέλουν να αγιογραφήσουν γιατί οι αναλογίες πολλές φορές δεν είναι σωστές όταν υπάρχει αντιγραφή με καρμπόν.
• Το μάθημα όμως είναι σπουδή στην αγιογραφία και τα χρώματα, και δεν υπάρχει χρόνος να διδάξεις στο μαθητή και σχέδιο (κάτι που θα απαιτούσε ένα σεμινάριο από μόνο του). Έτσι οι μαθητές αντιγράφουν με καρμπόν το σχέδιο πάνω στο ξύλο. Το έργο που δουλεύουν οι μαθητές εδώ είναι ο Άγιος Δημήτριος.

 Φόντο

1 μέρος ώχρα + 1/3 λευκό + ελάχιστη όμπρα ωμή

Πρόσωπο

2.Προπλασμός προσώπου: 1 μέρος ώχρα + 1/3 λευκό + πολύ λίγο μαύρο

5. Πρώτο γράψιμο προσώπου(νερουλό): προπλασμός μαλλιών + λίγο πράσινο + λίγο χονδροκόκκινο

6. Πρώτο βήμα φωτίσματος: Πρώτο φώτισμα προσώπου: άσπρο + 1/3 ώχρα + πολύ λίγη κιννάβαρι + πολύ λίγο χονδροκόκκινο

Γλυκασμός: προπλασμός προσώπου + άσπρο -Κοκκινάδι: πρώτο φώτισμα προσώπου + λίγη κιννάβαρι

-Ξανά Πρώτο φώτισμα προσώπου: άσπρο + 1/3 ώχρα + πολύ λίγη κιννάβαρι + πολύ λίγο χονδροκόκκινο

7. Δεύτερο βήμα φωτίσματος: Δεύτερο φώτισμα προσώπου:πρώτο φώτισμα + άσπρο

8. Τρίτο βήμα φωτίσματος: Κοκκινάδι: 1 μέρος κιννάβαρι + ½ χονδροκόκκινο

9. Τέταρτο βήμα φωτίσματος: 9α -Γλυκασμός 1: τρίτο φώτισμα προσώπου + πράσινο [στο φαρδύ μάγουλο: στην εξωτερική πλευρά και στην εσωτερική όπου ακουμπά το μάγουλο με τη ράχη της μύτης, δίπλα στο στόμα και στην εξωτερική πλευρά του μετώπου, μεταξύ φρυδιών και γραμμής γαλήνης, στην εξωτερική πλευρά του λαιμού και στα χωρίσματα του φωτίσματος στο λαιμό, στο μεσόφρυδο διάστημα, γύρω από την ίριδα με φαρδύτερη γραμμή από τη σκιερή πλευρά].

9β -Τρίτο φώτισμα προσώπου: δεύτερο φώτισμα + λίγο πράσινο + λίγο άσπρο

(Γλυκασμός 2: προπλασμός προσώπου + άσπρο)

9γ -Δεύτερο γράψιμο προσώπου: πρώτο γράψιμο πηχτό

9δ -Προψιμμυθιές: ενώνω τρίτο φώτισμα προσώπου + νερουλό άσπρο

 9ε -Ψιμμυθιές: σκέτο άσπρο

9στ – Τρίτο γράψιμο προσώπου: μαύρο

Μαλλιά:

3. Προπλασμός μαλλιών: 1 μέρος σιέννα ψημένη + ½ ώχρα + πολύ λίγο πράσινο.

10. Πρώτο γράψιμο μαλλιών: ίδιο με το δεύτερο γράψιμο προσώπου πρώτο γράψιμο πηχτό (προπλασμός μαλλιών + λίγο πράσινο + λίγο χονδροκόκκινο)

11. Πρώτο φώτισμα μαλλιών: ώχρα + χονδροκόκκινο + λίγο άσπρο

 12. Δεύτερο φώτισμα μαλλιών: πρώτο φώτισμα μαλλιών + λίγη ώχρα + λίγο άσπρο

13. Δεύτερο γράψιμο μαλλιών: πρώτο γράψιμο + όμπρα ψημένη 14. Τρίτο φώτισμα μαλλιών: δεύτερο φώτισμα + λίγη ώχρα + λίγο άσπρο

14. Τρίτο φώτισμα μαλλιών: δεύτερο φώτισμα + λίγη ώχρα + λίγο άσπρο

15. Γανώματα προσώπου: -πράσινο νερουλό -ώχρα νερουλή

16. Χείλη:

–τρίτο φώτισμα προσώπου + κιννάβαρι (πάνω χείλος) – τρίτο φώτισμα προσώπου + άσπρο νερουλό (κάτω χείλος)

Διάδημα:

4. Προπλασμός: ώχρα + λίγη κιννάβαρι

Χρυσοκονδυλιά: άσπρο + ώχρα + κίτρινο

Ενδύματα: Προπλασμός χρυσού ρούχου (ίδιος με τον προπλασμό του διαδήματος):ώχρα + λίγη κιννάβαρι

 Γράψιμο χρυσού ρούχου: χονδροκόκκινο + ώχρα

Προπλασμός γαλάζιου μανικιού: άσπρο + κοβάλτιο + ελάχιστη κιννάβαρι

Προπλασμός πράσινου μανικιού: άσπρο + λίγο πράσινο

Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τη συμμετέχουσα στα σεμινάρια κα Μαρία Χαλκιά για τις όμορφες εικόνες που μοιράστηκε μαζί μας. Οι φωτογραφίες απεικονίζουν το έργο αγιογραφίας που φιλοτέχνησε η ίδια βήμα προς βήμα ακολουθώντας πιστά τις συμβουλές του Δασκάλου της (η αγιογραφία του κου Ξενόπουλου στα αριστερά των εικόνων).